SGTT.VN - Chỉ trên một đoạn sông dài chưa đến 40 km ở đầu nguồn sông Kôn nằm trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định có đến năm công trình thủy điện đã và đang xây dựng; trong khi đó người ta đã và đang lập hồ sơ để chuẩn xây dựng tiếp sáu nhà máy thủy điện khác; ngoài ra, còn ba côngh trình khác đang trong giai đoạn lập dự án.

Câu chuyện thủy điện ở Bình Định “nóng” lên gần đây khi UBND tỉnh này phải nhiều lần trực tiếp lên đầu nguồn sông Kôn kiểm tra, các cơ quan chức năng liên tục làm việc với các nhà đầu tư để khẩn cấp cứu lấy dòng sông này. Hiện nay, người dân, chính quyền địa phương đã quá bức xúc vì việc xâm hại của hàng loạt công trình thủy điện trên một địa bàn nhỏ.

Trả lời vì sao lại quy hoạch hàng loạt công trình thủy điện với mật độ quá dày trên một đoạn sông ngắn ở đầu nguồn sông Kôn, ông Nguyễn Văn Thắng, phó giám đốc sở Công thương Bình Định cho biết, đây là quy hoạch của bộ Công thương nhằm tận thu thủy điện bậc thang của dòng sông này, góp phần điều tiết nước. Trước đây, bộ Công thương quy hoạch đến 20 công trình thủy điện trên hệ thống bậc thang thủy điện sông Kôn, nhưng sau đó đã cắt bỏ 6 công trình. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều ý kiến lo ngại về đánh giá tác động môi trường của những công trình thủy điện này có thể “chồng lắp” lên nhau; đặc biệt đến mùa lũ này có nguy cơ xả lũ đồng loạt, sẽ gây hậu quả khó lường.

Sông Kôn biến dạng

Hàng chục km hai bờ sông Kôn, đoạn qua huyện Vĩnh Thạnh, giờ đây không còn cây cối xanh thẳm như ngày trước, mà trở nên nham nhở với hàng chục ngàn tấn đất đá thải từ các công trình thủy điện do các đơn vị thi công đổ ập xuống. Ở đoạn chảy qua xã Vĩnh Kim, huyện Vĩnh Thạnh, dòng sông bị đất đá đổ xuống làm biến dạng hoàn toàn; nhiều nơi bị thu hẹp khiến hai bờ sông như vực thẳm. Nhiều suối lớn chảy ra sông Kôn cũng bị đất đá lấp đầy.

Ông Từ Hải, trưởng phòng Tài nguyên - môi trường huyện Vĩnh Thạnh cho biết, những khối đất đá thải này bị cuốn trôi theo dòng nước xuống bồi lấp hồ Định Bình - hồ thủy lợi lớn nhất tỉnh Bình Định có khả năng cung cấp nước tưới cho gần 16.000 ha đất nông nghiệp, cung cấp nước sinh hoạt cho vùng hạ lưu. Từ ngày các công trình thủy điện đổ đất đá thải xuống sông Kôn, hơn 5.000 hộ dân của xã Vĩnh Hảo, thị trấn Vĩnh Thạnh thuộc huyện Vĩnh Thạnh phải dùng nước sinh hoạt nhiễm bẩn do sông Kôn bị ô nhiễm trầm trọng.

“Đến nay, chủ đầu tư các công trình thủy điện Vĩnh Sơn 3, Vĩnh Sơn 5, Trà Xom đều chưa hoàn thành các thủ tục giao đất, chưa được cấp thẩm quyền phê duyệt, nhưng vẫn triển khai xây dựng. Với công trình Vĩnh Sơn 3 do công ty cổ phần thủy điện Vĩnh Sơn - Sông Hinh làm chủ đầu tư, tuy UBND tỉnh chưa chấp thuận một số hạng mục bổ trợ cho việc thi công công trình, nhưng chủ đầu tư vẫn cho san ủi làm đường giao thông, hầu hết đất đá đều đổ xuống sông Kôn. Với công trình thủy điện Vĩnh Sơn 5 do công ty cổ phần đầu tư Vĩnh Sơn làm chủ đầu tư, huyện Vĩnh Thạnh chưa thống nhất các địa điểm xây dựng bãi thải, nhưng công ty này vẫn cho đổ hàng trăm ngàn mét khối đất, đá thải xuống sông Kôn,” ông Hải bức xúc.

Theo ông Trần Quốc Lại, chủ tịch UBND huyện Vĩnh Thạnh, sau khi phát hiện sự việc, các cơ quan chức năng của tỉnh và huyện đã ra quyết định xử phạt hành chính 32 triệu đồng đối với công ty cổ phần thủy điện Vĩnh Sơn - Sông Hinh, công ty cổ phần phần đầu tư Vĩnh Sơn do đã đổ thải không đúng quy định, không thực hiện gia cố các bãi thải, làm sạt lở, bồi lấp sông Kôn, gây ô nhiễm môi trường… đồng thời yêu cầu các chủ đầu tư phải khắc phục tình trạng trên trước khi tiếp tục thi công. Tuy nhiên, đến nay, những đống đất đá thải khổng lồ vẫn nằm đó, ngày càng tràn xuống dòng sông. Không những thế, chủ đầu tư thủy điện Vĩnh Sơn 5 vẫn tiếp tục cho đổ đất đá thải lấp cả suối Nước Mật - nơi chảy ra sông Kôn.

Phó giám đốc sở Công thương Bình Định, ông Nguyễn Văn Thắng cho biết, trong đợt kiểm tra mới đây tại các công trình thủy điện trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh, có ý kiến đề nghị cho tồn tại các đống đất đá thải đã “lỡ” đổ hiện nay vì khối lượng quá lớn, khó di chuyển.Tuy nhiên, trao đổi với chúng tôi, nhiều cán bộ lãnh đạo huyện Vĩnh Thạnh phản đối đề xuất này vì cho rằng, các bãi đất đá khổng lồ đang “bức tử” sông Kôn; về lâu dài dòng sông sẽ bị chặn lại hoàn toàn.

5 công trình thủy điện xóa 5.000 ha rừng

Vĩnh Thạnh có diện tích rừng nhiều nhất tỉnh Bình Định với hơn 32.400 ha, chiếm 45% trong tổng số 72.000 ha diện tích tự nhiên của huyện này. Theo ban Quản lý rừng phòng hộ huyện Vĩnh Thạnh, phần lớn diện tích rừng ở Vĩnh Thạnh là rừng già đầu nguồn, rừng nguyên sinh được bảo vệ nghiêm ngặt lâu nay. Thế nhưng, từ khi các công trình thủy điện ồ ạt xây dựng, hàng loạt cánh rừng bị xóa sổ. Ông Bùi Tấn Thành, chánh văn phòng UBND huyện Vĩnh Thạnh cho biết, chỉ với năm công trình thủy điện đã và đang xây dựng tại huyện này đã làm cho gần 5.000 ha, tương đương 15% diện tích rừng của địa phương bị xóa mất.

Theo ông Đinh Khánh, phó chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn, phần lớn diện tích rừng bị thủy điện xóa sổ là rừng già; riêng trong lòng hồ thủy điện Trà Xom có 15% diện tích rừng nguyên sinh. Ông Đoàn Siêng, giám đốc ban Quản lý rừng phòng hộ huyện Vĩnh Thạnh, bức xúc: “Trong khi chưa chưa chuyển đổi mục đích sử dụng, chưa bồi thường thiệt hại rừng tự nhiên, công ty cổ phần thủy điện Trà Xom đã thi công xây dựng công trình thủy điện Trà Xom trên diện tích đất rừng tự nhiên. Việc làm này trái với quy định của nhà nước, vi phạm luật Bảo vệ và phát triển rừng. Ngoài ra, dù tỉnh Bình Định chưa chấp thuận nhiều hạng mục bổ trợ cho việc thi công công trình thủy điện, nhưng các chủ đầu tư vẫn tiến hành san ủi, mở đường đường giao thông, hủy hoại hàng loạt khu rừng.”

Ông Từ Hải lo lắng: “Chỉ mới năm công trình thủy điện đã làm mất diện tích rừng lớn như vậy, nếu xây dựng hết các công trình như quy hoạch sẽ có hàng ngàn ha rừng nữa bị xâm hại”. Trong khi đó, ông Nguyễn Trung Thành, phó giám đốc sở Tài nguyên - môi trường Bình Định cho biết, qua kiểm tra cơ quan này đã phát hiện nhiều chủ đầu tư các dự án thủy điện ở huyện Vĩnh Thạnh không thực hiện đúng cam kết như báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt.

Đề nghị đình chỉ thi 3 công trình thuỷ điện

Theo ông Bùi Tấn Thành, chánh văn phòng UBND huyện Vĩnh Thạnh, UBND huyện này đã đề nghị tỉnh Bình Định đình chỉ thi công đối với hai công trình thủy điện Vĩnh Sơn 5 và Trà Xom do vi phạm môi trường trong quá trình thi công, chậm đền bù giải phóng mặt bằng, chưa thực hiện tái định cư, định canh cho người dân. Ngoài ra, huyện Vĩnh Thạnh cũng đề nghị đình chỉ thi công công trình thủy điện Định Bình mở rộng vì chưa thực hiện đầy đủ các thủ tục xây dựng theo quy định.

Bài và ảnh: Uyên Thu